ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ

Στη βυζαντινή ζωγραφική το ενδιαφέρον στρέφεται προς τον εσωτερικό κόσμο του προσώπου και ιδίως των ματιών, που υποδηλώνουν την πνευματικότητα της μορφής, και όχι την φυσική υπόσταση της ανατομίας του σώματος. Η εικόνα είναι ιδεαλιστική και όχι φυσική αναπαράσταση. Συχνά το φόντο της εικόνας καλυπτόταν με λεπτά φύλλα χρυσού, που συμβόλιζαν το φως της αποκάλυψης και απέδιδαν το άπειρο.

 

Το σπουδαιότερο δείγμα αρχικεκτονικής αποτελεί η κατασκευή της Αγίας Σοφίας, πρότυπο για όλους τους μεταγενέστερους βυζαντινούς ναούς, αλλά και σύμβολο εξουσίας της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Τα μαθηματικά θεωρούνταν εκείνη την εποχή η ανώτερη ίσως από όλες τις υπόλοιπες επιστήμες, και οι δύο αρχιτέκτονες της Αγίας Σοφίας, ο Ανθέμιος από τις Τράλεις και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο, ήταν γνωστοί κυρίως ως μαθηματικοί. Ο Ανθέμιος περιέγραφε την αρχιτεκτονική ως "αρχιτεκτονική της γεωμετρίας στη συμπαγή ύλη". Η εντύπωση που αποκομίζει κανείς κοιτώντας την Αγία Σοφία είναι πως η αρχιτεκτονική έχει χρησιμοποιηθεί για να συγκαλύψει ή ακόμα και να αποκρύψει, τη συμπαγή μάζα. Οι όγκοι δεν είναι αυδιάκριτοι, αλλά διεισδύουν ο ένας στον άλλο. Η ατμόσφαιρα μυστηρίου και λαμπρότητας θα πρέπει να ήταν εντονότερη αρχικά, όταν ο τρούλος, πλούσια φωτισμένος από τα πολυάριθμα παράθυρα της βάσης του, καλύπτονταν από ένα χρυσό ψηφιδωτό. Θα μπορούσε κανείς να πει πως ο χώρος δε φωτιζεται από το φως το ήλιου, αλλά από μια εσωτερική λάμψη, η οποία προέρχεται από τις χρυσές και αργυρές ψηφίδες.

Η κάτοψη της Αγίας Σοφίας είναι εντυπωσιακά απλή: ένα μεγάλο ορθογώνιο περικλίνει ένα τετράγωνο χώρο, στις γωνίες του οποίου υπάρχουν τέσσερα τεράστια υποστηλώματα που στηρίζουν τον τρούλο. Είναι σαν μια εκκλησία με έναν κεντρικό οκταγωνικό χώρο να έχει χωριστεί σε δύο ίσα μέρη, ανάμεσα στα οποία έχει τοποθετηθεί ένας άλλος χώρος, σκεπασμένος με τρούλο. Το στοιχείο πάντως που δεσπόζει είναι αναμφισβήτητα ο τρούλος, ένας τρούλος που δε στηρίζεται σε τύμπανο, αλλά σε τέσσερα τριγωνικά κομμάτια τρούλου (τα λοφία), που ξεκινώντας από τα υποστηλώματα, αποτελούν κατά κάποιο τρόπο ότι έχει απομείνει από ένα υποθετικά μεγαλύτερο και πιο χαμηλά τοποθετημένο τρούλο. Οι ρίζες του τρούλου με λοφία βρίσκονται σίγουρα στην εγγύς ανατολή, αλλά η τελειοποίησή του αποτελεί σαφώς έργο των βυζαντινών - τη μεγαλύτερή τους συνεισφορά στα θέματα δομικής. Ανατολικά και δυτικά από τον κεντρικό τρούλο, υπάρχουν τεταρτοσφαίρια με τιν ίδια διάμετρο και κάτω από αυτά μικρότερα τεταρτοσφαίρια.

Εξαιρετική ήταν και η εσωτερική διακόσμηση. Η επιφάνεια των τοίχων  ήταν καλυμένη με ορθομάρμαρα, πολύχρωμες μαρμάρινες επιφάνειες, με διάφορους συνδυασμούς χρωμάτων και τόνων. Οι κορμοί των κιόνων ήταν επίσης πράσινοι, κόκκινοι και λευκοί, ενώ οι βάσεις τους απλές και λευκές. Τα κιονόκρανα ήταν κυβοειδή, ενώ στις τέσσερις γωνίες καταλήγουν σε μικρούς ιωνικούς έλικες. Τη βάση αυτών περιβάλλει μια στεφάνη που έχει όμοια τεχνική ελικοειδούς, ενώ κοσμούνται και με τα μονογράμματα του βασιλιά Ιουστινιανού και της αυτοκράτειρας Θεοδώρας. Τα κιονόκρανα των λευκών κιόνων έχουν το σχήμα ιωνικών ελίκων.

Τόσο από άποψη φόρμας όσο κι από άποψη υλικών, οι διαφορές ανάμεσα στην Αγία Σοφία και στις κατασκευές από σκυρόδεμα με τρούλο των Ρωμαίων είναι σημαντικές. Τα υποστηλώματα είναι εδώ από λιθοδομή, ενώ οι τοίχοι και τα τόξα από πλινθοδομή με κονίαμα. Η χρήση τούβλων στη στέγαση μιας τόσο μεγάλης έκτασης ήταν υπερβολικά τολμηρή. Το 558 μ.Χ. ο τρούλος κατέρευσε και αντικαταστάθηκε από ένα νέο, λιγότερο ψηλότερο, το 563 μ.Χ. Την ίδια περίπου εποχή, χρειάστηκε να γίνουν και άλλες αλλαγές και βελτιώσεις, ώστε να εξασφαλιστεί η σταθερότητα της βασικής κατασκευής. Το εξωτερικό της Αγίας Σοφίας όπως το βλέπουμε σήμερα είναι αποτέλεσμα επανελημένων επινοήσεων και βλετιώσεων για την καλύτερη στήριξη του τρούλου παρά προμελετημένη αρχιτεκτονική επιλογή.

Πηγή: Hugh Honour, John Fleming, Ιστορία Της Τέχνης

ΑΦΗΡΗΜΕΝΟΣ ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ

Ο Χάρολντ Ρόζενμπεργκ, κριτικός, έγραψε το 1952: "Ο μουσαμάς αντιμετωπίζεται ως πεδίο δράσης από το ζωφράφο και όχι ως χώρος όπου αναπαρίσταται και αναλύεται ένα αντικείμενο, υπαρκτό ή φανταστικό. Αυτό που φιλοξενεί πια ο μουσαμάς δεν είναι εικόνα, αλλά γεγονός. Ο ζωγράφος πλησίαζε το καβαλέτο χωρίς να έχει εικόνα στο μυαλό του, αλλά η εικόνα συνεπάγονταν επί τόπου με τα υλικά και τα χρώματα που είχε στα χέρια του."

Ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός εμφανίστηκε στην Αμερική στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και περισσότερο το 1950. Από τους πιο γνωστούς εκπροσώπους του αφηρημένου εξπρεσιονισμού ήταν ο Βίλεμ ντε Κούνινγκ, ο Μαρκ Ρόθκο και ο Τζάκσον Πόλοκ. Αν και γνωστοί και συνομίλικοι μεταξύ τους, δεν δημιούργησαν ποτέ κίνημα τέχνης.

Ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός χωρίζεται στη ζωγραφική της δράσης, λόγω της τοποθέτησης των χρωμάτων στον μουσαμά με ακανόνιστες κινήσεις, και στη ζωγραφική των χρωματικών πεδίων, λόγω των χρωματικών αντιθέσεων,  δημιουργώντας αφαίρεση μόνο από αυτά.

Τζάκσον Πόλοκ:

            Θέλοντας να εξωτερικεύσει τις εσωτερικές του ανησυχίες ο Πόλοκ εγκατέλειψε το καβαλέτο και προτίμησε να απλώνει τον μουσαμά στο δάπεδο, όπου χρειαζόταν την ανάγκη μιας σκληρής επιφάνειας. Έτσι αισθανόταν μέρος του πίνακα, περπατώντας γύρω του, όπως οι ινδιάνοι έκαναν σχηματισμούς στην άμμο. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από απροσδιοριστία και απεραντοσύνη, μιας και ο ίδιος πίστευε πως δεν υπάρχει αρχή και τέλος. Τα έργα του είναι τεράστια και ο θεατής νομίζει πως περιβάλλεται από αυτούς ή βυθίζεται μέσα τους, λόγω των δεσμών και σπειρών του χρώματος, που καλύπτουν το ένα άκρο ως το άλλο, δημιουργώντας ρυθμικά μορφότυπα που θυμίζουν αραβικούς χαρακτήρες. Το βλέμμα του θεατή ταλαντεύεται σε ότι μοιάζει κοντινό και μακρινό, σαν να βρίσκεται σε μια γαλαξιακή έκρηξη. Ο Πόλοκ υπήρξε μια πολύ μοναχική μορφή στο χώρο της τέχνης, δεν εντάχθηκε σε ομάδες, ούτε άφησε μαθητές.

Τζάκσον Πόλοκ, Ο Ρυθμός Του Φθινοπώρου

Τζάκσον Πόλοκ, Μπλε Πόλοι

Τζάκσον Πόλοκ, Από το Διαδίκτυο

Βίλεμ ντε Κούνινγκ:

            Παρόλο που κατατάσεται σε αφηρημένο του πνεύμα, ο ντε Κούνινγκ υπήρξε αναπαραστασιακός ζωγράφος, με κύριο θέμα το γυναικείο σώμα. Πίσω από αυτά διακρίνεται μια ένταση, επιθετικότητα και βία και αυτό οφίλεται στα ψυχρά χρώματα και στις παχιές τους υφές, χωρίς να είναι κομψά, υποδηλώνοντας πάντα κάτι , αρνούμενα να δεχτούν τις αρχές της καθαρής αφαίρεσης. Ο ίδιος όπως και ο Πόλοκ κατατάσονται στη ζωγραφική της δράσης.

Βιλεμ ντε Κουνινγκ Clam Diggers

Βιλεμ ντε Κουνινγκ, Γυναίκα

Βιλεμ ντε Κουνινγκ, Γυναίκα

Μαρκ Ρόθκο:

            Μιας διακρίνεται και από τους πίνακές του, ο Ρόθκο υπήρξε ένας μελαγχολικός και αντικοινωνικός χαρακτήρας, όπου τελικά αυτοκτόνησε όπως ο Πόλοκ. Μέσα από τις σχέσεις των χρωμάτων εκφράζει την τραγωδία, την έκσταση και την καταδίκη. Υπάρχουν άνθρωποι που δακρύζουν αντικρίζοντας τα έργα του, καθώς επικοινωνούν μαζί του και διακρίνουν τις ίδιες πηγές συναισθήματων. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από την αυστηρή απλότητα που έχουν οι φόρμες, τα χρώματά του είναι πλούσια και λεπτοφυή, δίνοντας την αίσθηση στον θεατή πως βρίσκεται στο χείλος ενόςτεράστιου, φωτεινού βάραθρου. Ο Ρόθκο ανήκει στη ζωγραφική των χρωματικών πεδίων.

Μαρκ Ρόθκο

Μαρκ Ρόθκο

 

Πηγή: Hugh Honour, John Fleming, Ιστορία Της Τέχνης

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ

Η περίοδος της αρχαίας ελληνικής ιστορίας από περίπου το 750 π.Χ. έως το 479 π.Χ. ονομάζεται αρχαϊκή εποχή. Πρόκειται για μια πολλή σημαντική σελίδα στην ιστορία της τέχνης εφόσον χάρη σ' αυτή αναπτύχθηκαν η αρχιτεκτονική, η αγγειοπλαστική, η γλυπτικά και πολλά άλλα, θέτοντας νέους κανόνες και μέτρα αισθητικής για τις μεταγενέστερες καλές και εφαρμοσμένες τέχνες.

Οι χαρακτηριστικοί τύποι αγαλμάτων αυτής της εποχής ήταν οι κούροι και οι κόρες και ήταν αγάλματα αφιερωμένα σε θεούς. Οι κόρες ήταν κατά κύριο λόγο αγάλματα αφιερωμένα στα ιερά γυναικείων θεοτήτων. Το πρότυπο που ακολουθούν είναι μια νέα γυναίκα, όρθια, σε μετωπική στάση, ντυμένη με πλούσια ενδύματα και κοσμήματα, με περίτεχνα χτενίσματα στα μαλλιά, η οποία το ένα χέρι το είχε παρατεταμένο μπροστά κρατόντας μια προσφορά, είτε το είχε λυγισμένο και ακουμπισμένο στο στήθος. Οι κόρες ήταν πάντοτε ντυμένες, ενώ οι κούροι γυμνοί.

 

Οι κούροι ήταν κυρίως επιτύμβια μνημεία, που αντικατέστησαν τις στήλες και τους ταφικούς αμφορείς και κρατήρες της γεωμετρικής περιόδου. Ήταν αγάλματα από μάρμαρο, τα οποία στόλιζαν τάφους νέων ανδρών που χάθηκαν ηρωϊκά στη μάχη, χωρίς όμως να είναι το πορτρέτο του νεκρού. Γενικό χαρακτηριστικό των κούρων είναι η στατικότητα. Το αριστερό πόδι εξέχει ελαφρώς, τα χέρια είναι παράλληλα στο σώμα και τις παλάμες κλειστές. Η πρόταξη του αριστερού ποδιού δηλώνει ευνοϊκή κίνηση, εφόσον το επόμενο βήμα θα είναι δεξί. Για τους αρχαίους η κίνηση προς τα δεξιά θεωρούνταν ευνοϊκό σημάδι. Ορθοί, με εύρωστη σωματική διάπλαση, οι κούροι αντιμετωπίζουν τον κόσμο με γυμνότητα, γεμάτοι αυτοπεποίθηση.

 

Σχεδόν όλα τα αρχαία γλυπτά ήταν χρωματισμένα με ελαφριά φυσικά χρώματα. Απέδιδαν το δέρμα με το φυσικό χρώμα της πέτρας, την οποία γυάλιζαν. Τα μάτια, τα χείλη, τα μαλλιά και τα ενδύματα ήταν χρωματισμένα με την εγκαυστική, την τεχνική όπου ανακάτευαν ζεστο κερί με χρώμα. Απλώνονταν ζεστό πάνω στην επιφάνεια του μαρμάρου, ώστε οι πόροι να εμποτιστούν.

Στην αρχιτεκτονική συναντάμαι τρεις ρυθμούς, τον δωρικό, τον ιωνικό και τον κορινθιακό.

Ο δωρικός ρυθμός αναπτύχθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα. Οι απέριττες ραβδώσεις και οι χωρίς βάση κολώνες του, καθώς και τα πλατιά κιονόκρανά του, είναι τα στοιχεία που τον χαρακτηρίζουν. Το επάνω μέρος του ναού κοσμείται με αετώματα και ζωφόρο, η οποία διατηρείται σε τρίγλυφα και μετώπες.

 

Ο ιωνικός ρυθμός αναπτύχθηκε στα νησιά και στην ανατολική Ελλάδα και χαρακτηρίζεται από τα ελικοειδή κιονόκρανα και τους ραβδωτούς κίονες που καταλήγουν σε βάση με σχήμα δίσκου. Το επάνω μέρος του ναού είναι απλό και η ζωφόρος διακοσμείται με διάφορες μορφές.

 

Ο κορινθιακός ρυθμός εμφανίστηκε τον 5ο αιώνα, χρησιμοποιήθηκε από τους Ρωμαίους και έχει σαν χαρακτηριστικό τα φύλλα ακάνθου στο κιονόκρανό του.

 

Τέλος η αγγειογραφία αποτελείται από τα μελανόμορφα και τα ερυθρόμορφα αγγεία. Τα μελανόμορφα αγγεία ονομάστηκαν έτσι διότι οι μορφές καλύπτονται με στιλπνό μαύρο χρώμα, ενώ η υπόλοιπη επιφάνεια διατηρεί το κόκκινο χρώμα του πηλού. Οι λεπτομέριες τονίζονται με χάραξη, ενώ άλλη μέρη βάζονται με λευκό χρώμα ή βαθυκόκκινο μενεξεδί.

 

Τα ερυθρόμορφα αγγεία ονομάστηκαν έτσι γιατί οι μορφές διατηρούν το κόκκινο χρώμα του πηλού και η υπόλοιπη επιφάνεια βάφεται μαύρη. Έτσι ο ζωγράφος μπορεί να αξιοποιήσει το βάθος, τους όγκους και τις επιφάνειες των ανθρώπινων σωμάτων που είναι άλλωστε και το κυρίαρχο θέμα. Αυτή η τεχνική με τις πολλές δυνατότητες που παρείχε ως προς τη σύνθεση και τη γραμμή, οδήγησε στην καλλιέργια του σχεδίου. Κυρίαρχα θέματα ήταν οι ανθρώπινες μορφές, αυστηρά σε πλάγια όψη (επηρροή από αιγυπτιακά πρότυπα) και με πολλές λεπτομέριες.

 

Πηγή: Hugh Honour, John Fleming, Ιστορία Της Τέχνης