ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ

Στη βυζαντινή ζωγραφική το ενδιαφέρον στρέφεται προς τον εσωτερικό κόσμο του προσώπου και ιδίως των ματιών, που υποδηλώνουν την πνευματικότητα της μορφής, και όχι την φυσική υπόσταση της ανατομίας του σώματος. Η εικόνα είναι ιδεαλιστική και όχι φυσική αναπαράσταση. Συχνά το φόντο της εικόνας καλυπτόταν με λεπτά φύλλα χρυσού, που συμβόλιζαν το φως της αποκάλυψης και απέδιδαν το άπειρο.

 

Το σπουδαιότερο δείγμα αρχικεκτονικής αποτελεί η κατασκευή της Αγίας Σοφίας, πρότυπο για όλους τους μεταγενέστερους βυζαντινούς ναούς, αλλά και σύμβολο εξουσίας της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Τα μαθηματικά θεωρούνταν εκείνη την εποχή η ανώτερη ίσως από όλες τις υπόλοιπες επιστήμες, και οι δύο αρχιτέκτονες της Αγίας Σοφίας, ο Ανθέμιος από τις Τράλεις και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο, ήταν γνωστοί κυρίως ως μαθηματικοί. Ο Ανθέμιος περιέγραφε την αρχιτεκτονική ως "αρχιτεκτονική της γεωμετρίας στη συμπαγή ύλη". Η εντύπωση που αποκομίζει κανείς κοιτώντας την Αγία Σοφία είναι πως η αρχιτεκτονική έχει χρησιμοποιηθεί για να συγκαλύψει ή ακόμα και να αποκρύψει, τη συμπαγή μάζα. Οι όγκοι δεν είναι αυδιάκριτοι, αλλά διεισδύουν ο ένας στον άλλο. Η ατμόσφαιρα μυστηρίου και λαμπρότητας θα πρέπει να ήταν εντονότερη αρχικά, όταν ο τρούλος, πλούσια φωτισμένος από τα πολυάριθμα παράθυρα της βάσης του, καλύπτονταν από ένα χρυσό ψηφιδωτό. Θα μπορούσε κανείς να πει πως ο χώρος δε φωτιζεται από το φως το ήλιου, αλλά από μια εσωτερική λάμψη, η οποία προέρχεται από τις χρυσές και αργυρές ψηφίδες.

Η κάτοψη της Αγίας Σοφίας είναι εντυπωσιακά απλή: ένα μεγάλο ορθογώνιο περικλίνει ένα τετράγωνο χώρο, στις γωνίες του οποίου υπάρχουν τέσσερα τεράστια υποστηλώματα που στηρίζουν τον τρούλο. Είναι σαν μια εκκλησία με έναν κεντρικό οκταγωνικό χώρο να έχει χωριστεί σε δύο ίσα μέρη, ανάμεσα στα οποία έχει τοποθετηθεί ένας άλλος χώρος, σκεπασμένος με τρούλο. Το στοιχείο πάντως που δεσπόζει είναι αναμφισβήτητα ο τρούλος, ένας τρούλος που δε στηρίζεται σε τύμπανο, αλλά σε τέσσερα τριγωνικά κομμάτια τρούλου (τα λοφία), που ξεκινώντας από τα υποστηλώματα, αποτελούν κατά κάποιο τρόπο ότι έχει απομείνει από ένα υποθετικά μεγαλύτερο και πιο χαμηλά τοποθετημένο τρούλο. Οι ρίζες του τρούλου με λοφία βρίσκονται σίγουρα στην εγγύς ανατολή, αλλά η τελειοποίησή του αποτελεί σαφώς έργο των βυζαντινών - τη μεγαλύτερή τους συνεισφορά στα θέματα δομικής. Ανατολικά και δυτικά από τον κεντρικό τρούλο, υπάρχουν τεταρτοσφαίρια με τιν ίδια διάμετρο και κάτω από αυτά μικρότερα τεταρτοσφαίρια.

Εξαιρετική ήταν και η εσωτερική διακόσμηση. Η επιφάνεια των τοίχων  ήταν καλυμένη με ορθομάρμαρα, πολύχρωμες μαρμάρινες επιφάνειες, με διάφορους συνδυασμούς χρωμάτων και τόνων. Οι κορμοί των κιόνων ήταν επίσης πράσινοι, κόκκινοι και λευκοί, ενώ οι βάσεις τους απλές και λευκές. Τα κιονόκρανα ήταν κυβοειδή, ενώ στις τέσσερις γωνίες καταλήγουν σε μικρούς ιωνικούς έλικες. Τη βάση αυτών περιβάλλει μια στεφάνη που έχει όμοια τεχνική ελικοειδούς, ενώ κοσμούνται και με τα μονογράμματα του βασιλιά Ιουστινιανού και της αυτοκράτειρας Θεοδώρας. Τα κιονόκρανα των λευκών κιόνων έχουν το σχήμα ιωνικών ελίκων.

Τόσο από άποψη φόρμας όσο κι από άποψη υλικών, οι διαφορές ανάμεσα στην Αγία Σοφία και στις κατασκευές από σκυρόδεμα με τρούλο των Ρωμαίων είναι σημαντικές. Τα υποστηλώματα είναι εδώ από λιθοδομή, ενώ οι τοίχοι και τα τόξα από πλινθοδομή με κονίαμα. Η χρήση τούβλων στη στέγαση μιας τόσο μεγάλης έκτασης ήταν υπερβολικά τολμηρή. Το 558 μ.Χ. ο τρούλος κατέρευσε και αντικαταστάθηκε από ένα νέο, λιγότερο ψηλότερο, το 563 μ.Χ. Την ίδια περίπου εποχή, χρειάστηκε να γίνουν και άλλες αλλαγές και βελτιώσεις, ώστε να εξασφαλιστεί η σταθερότητα της βασικής κατασκευής. Το εξωτερικό της Αγίας Σοφίας όπως το βλέπουμε σήμερα είναι αποτέλεσμα επανελημένων επινοήσεων και βλετιώσεων για την καλύτερη στήριξη του τρούλου παρά προμελετημένη αρχιτεκτονική επιλογή.

Πηγή: Hugh Honour, John Fleming, Ιστορία Της Τέχνης